Myśli, emocje i zachowania – czyli jaką właściwie postawę przyjmuję wobec aktualnej sytuacji?
Jacek Jokś
Chyba już nikt nie ma wątpliwości, że nasza codzienność uległa zmianie. Od niemal trzech lat zmienia się właściwie nieustannie w dynamicznym tempie. Jak nigdy dotąd doświadczamy tego, co opisuje tzw. model VUCA world. Wypracowany pod koniec zimnej wojny na uczelni wojskowej United States Army, dotyczył zagadnień związanych z przywództwem w świecie niepewności. Model ten od lat lubiany w świecie biznesu jest akronimem od angielskich słów:
- V = zmienność (ang. volatility),
- U = niepewność (ang. uncertainty),
- C = złożoność (ang. complexity),
- A = niejednoznaczność (ang. ambiguity).
W 2020 roku futurolog Jamais Cascio przedstawił nowy akronim: BANI, który ma zastąpić VUCA i pomóc w zrozumieniu skutków pandemii i tego, jak wpłynęła ona na nasze doświadczanie świata oraz funkcjonowania w nim świat BANI jest:
- B–RITTLE (kruchy),
- A–NXIOUS (niespokojny),
- N–ON-LINEAR (nieliniowy),
- I–NCONPREHENSIBLE (niezrozumiały).
Obecnie szybkość zmian jakich doświadczamy powoduje stałe poczucie dyskomfortu, chaosu i niepokoju, a żeby się w tym odnaleźć niezbędne jest budowanie swojej samoświadomości oraz odporności psychicznej. Zmienność, niepewność, złożoność i niejednoznaczność a także kruchość, brak spokoju, nieliniowość i niezrozumienie dobrze opisują kontekst, w którym dziś funkcjonujemy. Dotyczy on tego, co zewnętrzne, na co nie mamy bezpośredniego wpływu. To, na co jako ludzie na pewno mamy wpływ i co zależy od nas samych, to sposób patrzenia na świat, jak go postrzegamy, co o nim myślimy. Już starożytny filozof Epiktet powiedział „to nie rzeczy nas smucą, lecz to, jak je widzimy”. Słowa te potwierdzają liczne badania psychologiczne, dotyczące odporności psychicznej (rezyliencji) czyli posiadanych umiejętności w zakresie m.in.:
- dostosowania się człowieka do zmieniających się warunków,
- radzenia sobie z przeciwnościami, które pojawiają się na drodze do zamierzonego celu oraz
- odzyskiwania utraconych lub osłabionych sił i odporność na działania szkodliwych czynników. Zarówno model VUCA i model BANI (to, co zewnętrzne) jak i teoria odporności psychicznej (to, co wewnętrzne) odpowiadają aktualnej sytuacji, w której się znaleźliśmy. Pandemia, wojna, inflacja, drożyzna, niepokoje społeczne. Do tego wzrost zwolnień lekarskich spowodowanych chorobami psychicznymi aż o 25% w ciągu jednego roku! Właśnie dlatego szczególnie teraz ważne jest to, jaką postawę przyjmujemy wobec aktualnych wydarzeń. Wiele się dzisiaj mówi o tym, żeby zwracać uwagę na te elementy życia, na które mamy wpływ, które możemy kontrolować, gdyż takie działania dają poczucie stabilizacji i pewności. Jednym z takich elementów jest indywidualna postawa, czyli sposób zachowania lub ustosunkowania się człowieka wobec osób, przedmiotów, zjawisk czy sytuacji. Mamy zatem wpływ na nasze: myśli, emocje oraz zachowania. Wiedząc to, warto przyjrzeć się bliżej uproszczonemu modelowi opisującego funkcjonowania człowieka, który rozróżnia trzy strefy:
- strefa strachu/paniki,
- strefa nauki,
- strefa rozwoju. W pierwszej strefie dominującą emocją jest lęk, który prowadzić nas może do nieracjonalnych działań np. paniczne robienie zapasów na kilka miesięcy albo rozsiewanie plotek na temat koronowirusa, wzmacniając tym samym niepokój i rozdrażnienie u innych osób. Druga strefa, zwana strefą nauki, dotyczy sytuacji, gdy dopuszczamy racjonalne myślenie. Zaczynamy uczyć się funkcjonować w nowych warunkach, sprawdzamy, co jest dla nas dobre a co nam szkodzi. Zaczynamy zauważać i kontrolować własne emocje, a spływające informacje filtrujemy i decydujemy, w które wierzymy (pamiętajmy, żyjemy w erze fake-newsów).
Wreszcie strefa trzecia – rozwoju. Opisuje ona postawę akceptacji i zrozumienia tego, co się dzieje i tego, na co nie mamy bezpośredniego wpływu oraz skupia się na tym, co możemy zrobić zarówno dla siebie, jak i dla innych. W strefie tej wykazujemy się empatią, myślimy, jak możemy pomóc innym i skupiamy się raczej na teraźniejszości i przyszłości aniżeli na rozpamiętywaniu tego, co już za nami.
Dla przykładu: w kontekście pandemii model ten przedstawia poniższa grafika:
Model ten warto byłoby poszerzyć jeszcze o jedną warstwę – strefę psychologicznego bezpieczeństwa, która zwiera w sobie korzenie indywidualnej odporności psychicznej. A odporność tę (rezyliencję) możemy rozwijać całej życie. Warstwa ta – w ramach obecnej sytuacji – byłaby wyrazem zabezpieczenia podstawowych życiowych kwestii (w ujęciu tego, na co masz wpływ) ale także osadzania się w tu i teraz (korzystając np. z techniki mindfullnes) czy poszukiwania własnych zasobów w przeszłych kryzysowych/trudnych momentach swojego życia (np. poprzez pytania „Jakie moje zasoby pomogły mi wyjść z tamtej trudnej sytuacji?”, „Które z nich mogę wykorzystać dzisiaj do poradzenia sobie z obecną sytuacją?”, „Jakie inne zasoby posiadam, które mogą mnie wesprzeć?”.
Wiedząc, że tylko (i aż!) od Ciebie zależy, co myślisz, co czujesz i jak się zachowujesz, zapraszam Cię do refleksji, w której strefie sam się odnajdujesz. Popatrz na powyższą infografikę i pomyśl, znajdź własne przykłady i jeżeli jesteś w strefie strachu lub nauki, zastanów się:
- Jakie korzyści ponoszę z racji funkcjonowania w tej strefie?
- Jakie straty ponoszę z racji funkcjonowania w tej strefie?
- Więcej mam myśli, które pozwalają mi czuć się spokojnym czy raczej moje myśli powodują we mnie niepokój?
- Czy chcę tu pozostać czy raczej przejść do kolejnej strefy?
- Jak myślisz, co możesz przestać robić, by poczuć, że jesteś w kolejnej strefie?
- A co mógłbyś zacząć robić, by poczuć, że jesteś w kolejnej strefie?
- Od czego decydujesz się zacząć? ☺
A jeżeli odnajdujesz się w strefie rozwoju, zastanów się: - Dzięki jakim działaniom tu jestem?
- Co warto kontynuować?
- A co mógłbym spróbować nowego, co będzie wspierało mnie oraz moich bliskich?
- Co zatem zrobię? ☺
Życzę Ci dużo wewnętrznego ciepła, umiejętności akceptowania emocji (i tych przyjemnych ale i tych nieprzyjemnych) oraz zadawania sobie pytania: „w której strefie decyduję się funkcjonować w tej konkretnej sytuacji?”. I pamiętaj, damy radę! 🙂
Jacek Jokś
Professional Certified Coach ICF, superwizor, konsultant biznesu, psychoterapeuta Gestalt w trakcie szkolenia.
